Σπάνια βασιλικά πορτραίτα: Ένας αιώνας φωτογραφίας

Η βασίλισσα Ελισάβετ ποζάρει στον φακό του Antony Armstrong-Jones (μετέπειτα Λόρδου Snowdon) μαζί με την πριγκίπισσα Μαργαρίτα, την πριγκίπισσα Αλεξάνδρα και την τότε δούκισσα του Κεντ κρατώντας τα νεογέννητα μωρά τους. Ήταν το 1964. Η φωτογραφία χρησιμοποιήθηκε ως «ευχαριστήριο» σημείωμα στον βασιλικό μαιευτήρα Sir John Peel, ο οποίος έφερε στον κόσμο και τα τέσσερα μωρά μέσα σε διάστημα δύο μηνών. Η βασίλισσα Ελισάβετ χαμογελαστή, κρατά το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά της, τον πρίγκιπα Εδουάρδο, ενώ η πριγκίπισσα Μαργαρίτα πόζαρε με την κόρη της, λαίδη Σάρα. Τη φωτογραφία θα συνοδεύει λίγο καιρό αργότερα μια ιδιόχειρη επιστολή της πριγκίπισσας Μαργαρίτας στην «αγαπημένη της Λίλιμπετ» που της ζητά να υπογράψει την κόπια «ως ανάμνηση μιας υπέροχης περιόδου τοκετών».

Ο βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ’ και η βασίλισσα Ελισάβετ επιθεωρούν τις ζημιές από τον βομβαρδισμό των ανακτόρων του Μπάκιγχαμ το 1940. Στα φωτογραφικά καρέ του Cecil Beaton, το παρηγορητικό χαμόγελο του βασιλικού ζεύγους γίνεται μήνυμα σταθερότητας και ελπίδας για το έθνος. Τρία χρόνια αργότερα, το 1943, ο φακός «πιάνει» τις πριγκίπισσες Ελισάβετ και Μαργαρίτα με τη μητέρα τους γύρω από το γραφείο του βασιλιά στο Royal Lodge στο Ουίνδσορ, σε ένα οικογενειακό στιγμιότυπο που αποπνέει καθησυχαστική αίσθηση οικειότητας, τρυφερότητας και ηρεμίας.

Στον Οίκο των Ουίνδσορ τα πορτραίτα αποκτούν διαφορετική ερμηνεία. Πέρα από τους συμβολισμούς, τη λάμψη, την αίγλη, την παράδοση, το θεσμικό αυτονόητο και το αυστηρό πρωτόκολλο, υπάρχουν και εκείνα, τα πιο «φιλικά», με νόημα όμως βαθύτερο από την απλή απεικόνιση ένδοξων προγόνων και χαρισματικών απογόνων. Τους διαδρόμους και τις ψηλοτάβανες αίθουσες των επιβλητικών ανακτόρων του Μπάκιγχαμ διατρέχει μια οικογενειακή κληρονομιά 100 και βάλε χρόνων αποτυπωμένη σε «στιγμές» που αναπόφευκτα εκτυλίχθηκαν παράλληλα με τα σημαντικότερα γεγονότα της νεότερης ιστορίας.

Η έκθεση «Royal Portraits: A Century of Photography» που επιμελήθηκε το Royal Collection Trust και φιλοξενείται στη The King's Gallery (μέχρι πρότινος The Queen's Gallery), στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ, αφηγείται 100 χρόνια φωτογραφικής ιστορίας μέσα από σπάνιες -αδημοσίευτες οι περισσότερες- φωτογραφίες, κάποιες τυπωμένες σε χαρτί τόσο παλιό και ντελικάτο που δεν θα άντεχαν τη μόνιμη «έκθεσή» τους σε έναν χώρο, γι’ αυτό και φυλάσσονται ευλαβικά στη Βασιλική Συλλογή και τα Βασιλικά Αρχεία.

Το Μπάκιγχαμ μετατρέπεται στο «πατρικό» και γεμίζει με αγαπημένες φωτογραφίες των μελών της (βασιλικής) οικογένειας, εκείνες τις άγνωστες, τις  προσωπικές, εκείνες που αν και με κάθε επισημότητα και σοβαρότητα «οργανωμένες», αποκάλυπταν πάντα την ανάγκη διατήρησης της ανθρώπινης «υπόστασης» του μύθου και μιας «ιδιωτικότητας» τόσο οικείας για τους Βρετανούς που τους προκαλούσε έξαψη, έδινε νόημα και σκοπό στη δική τους ζωή και διαμόρφωνε με τη βοήθεια της φωτογραφικής τέχνης την αντίληψη της κοινής γνώμης για τους ανώτερους άρχοντες του «βασιλείου».

Περισσότερες από 150 φωτογραφικές εκτυπώσεις από τη δεκαετία του 1920 έως σήμερα, προσωπικές αλλά και εθνικές ταυτόχρονα στιγμές, μάρτυρες των οποίων υπήρξαν κορυφαίοι φωτογράφοι που στην εποχή τους ο καθένας είχε το προνόμιο να θεωρεί τον εαυτό του κομμάτι τους. Από τον Cecil Beaton και την Dorothy Wilding, στον Antony Armstrong-Jones (μετέπειτα Lord Snowdon), ο οποίος παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Μάργκαρετ το 1960, αλλά και μεταγενέστερους, όπως η Annie Leibovitz, ο David Bailey και ο Rankin, τα έργα-πορτραίτα των διασημότερων βασιλικών φωτογράφων καταγράφουν την ιστορία μιας οικογένειας που μεγάλωνε και εξελισσόταν όπως εξελισσόταν και η ίδια η τέχνη της φωτογραφίας.

Η παλαιότερη σωζόμενη έγχρωμη φωτογραφική αποτύπωση μέλους της βασιλικής οικογένειας, απεικονίζει την πριγκίπισσα Alice, δούκισσα του Gloucester (κουνιάδα του βασιλιά Γεωργίου ΣΤ' και του Εδουάρδου Η') την ημέρα του γάμου της. Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1935 από την Madame Yevonde, πρωτοπόρο της έγχρωμης φωτογραφίας και υπέρμαχο των γυναικών φωτογράφων.

Το 1864 ο Franz Xaver Winterhalter φωτογραφίζει την πριγκίπισσα της Ουαλίας Αλεξάνδρα. Η φωτογραφία βγαίνει από το πολύτιμο Αρχείο και «κρεμιέται» σε κοντινή απόσταση με ένα πορτραίτο της τωρινής πριγκίπισσας της Ουαλίας, Κέιτ. Την πριγκίπισσα (τότε δούκισσα του Κέιμπριτζ) φωτογράφισε το 2021 ο κορυφαίος Paolo Roversi για τα 40ά της γενέθλια. Το φόρεμα και η στάση της Κάθριν με αυτά της προκατόχου της 157 χρόνια πριν, είναι εκπληκτική.

Μεταξύ των δεκαετιών του 1980 και του 2020, στη νέα εποχή της έγχρωμης φωτογραφίας και στο ψηφιακό της «μέλλον», ο πειραματισμός αλλάζει την αισθητική με τολμηρά και πολύχρωμα παραδείγματα: ο  Rankin φωτογραφίζει το 2001 μια χαμογελαστή βασίλισσα Ελισάβετ Β', με φόντο τη Σημαία της Ένωσης, η Polly Borland θα αποδώσει το ίδιο χαμόγελο σε μια φωτογραφία της αείμνηστης Ελισάβετ για το Χρυσό Ιωβηλαίο, σε χρυσό φόντο, ενώ ο Andy Warhol «πασπαλίζει» το πορτραίτο της το 1985 με διαμαντόσκονη για να λαμπιρίζει στο φως. 

Οι στενές σχέσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ των βασιλικών φωτογράφων και των «μοντέλων» τους αποτελεί επίσης ένα σημαντικό κομμάτι της έκθεσης. Χειρόγραφες σημειώσεις και η μεταξύ φωτογράφου-φωτογραφιζόμενου αλληλογραφία, άγνωστη έως τώρα, ή φωτογραφικά δείγματα που προηγήθηκαν του τελικού αποτελέσματος και «απορρίφθηκαν», αποκαλύπτουν το ευχάριστο μεν, απαιτητικό δε «παρασκήνιο» μερικών από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες που τραβήχτηκαν ποτέ για τη βασιλική οικογένεια.