Έλλη Σολομωνίδου Μπαλάνου: Ένα κουκλόσπιτο έργο ζωής

Το Κουκλόσπιτο της φανταστικής οικογένειας De Gaulle θα μπορούσε να είναι το σενάριο για την αστική ζωή στις αρχές και στα μέσα του 20ού αιώνα, όπως τη φαντάστηκε ένα κορίτσι που μεγάλωσε στην Αθήνα από γονείς που έφεραν όλη την παιδεία της Σμύρνης και της Πόλης.

Σιγά σιγά, έγινε μια κανονική οικογένεια: η γιαγιά, η μαμά, τα παιδιά, η υπηρέτρια, η μαγείρισσα, ο κηπουρός. Οι όροφοι έγιναν 4 και τα δωμάτια 22. Στο Κουκλόσπιτο υπήρχε καθημερινά κινητικότητα. Όλοι μαζεύονται απαρέγκλιτα στην τραπεζαρία κάθε μεσημέρι, σταθερή ώρα που τους σερβίρεται το γεύμα, οι μεγάλοι ψυχαγωγούνται παίζοντας πινάκλ με την τράπουλα ή ακούγοντας δίσκους κλασικής μουσικής, παίρνουν το τσάι στο σαλόνι στις έξι. Ο κηπουρός κλαδεύει τα δέντρα, τα παιδιά παίζουν και φωνάζουν ενώ η νταντά τρέχει από πίσω τους και το βράδυ η κυρία De Gaulle παίζει πιάνο… Στην κουζίνα η μαγείρισσα ετοιμάζει φαγητά και γλυκά και τα Χριστούγεννα υπάρχουν δώρα κάτω από το δέντρο και το σπίτι μυρίζει φρεσκοψημένα μελομακάρονα.

Το κουκλόσπιτο έγινε επί ογδόντα χρόνια μια ευχάριστη εμμονή, μια καθημερινή άσκηση για τη δημιουργό, έως το 2021, όταν η κ. Έλλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου το δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών.

Η Έλλη Σολομωνίδου Μπαλάνου μεγάλωνε και το Κουκλόσπιτο μεγάλωνε μαζί της

Στα ταξίδια της την ένοιαζε περισσότερο να βρει κάτι για τους De Gaulle. Ένα καινούργιο σερβίτσιο τσαγιού στη σωστή διάσταση, ένα ανατολίτικο χαλί ή ένα διακοσμητικό για τη βιτρίνα, μια δαντέλα για το σάλι, ένα μεταξωτό για τα σεμέν.

Το Κουκλόσπιτο είναι «επίτευγμα διανοητικό και καλλιτεχνικό», γράφει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Βατόπουλος στην πλούσια εικονογραφημένη έκδοση που μόλις κυκλοφόρησε (καρπός της συνεργασίας των εκδόσεων Πρώτη Ύλη και του Μουσείου Μπενάκη), παρουσιάζοντας τον περίτεχνο κόσμο της οικογένειας De Gaulle. «Η Έλλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου, σκηνογράφος και ενδυματολόγος, σκιτσογράφος με μακρά παράδοση και βαθύ αποτύπωμα στην καλλιτεχνική ζωή και πολιτιστική διαδρομή του τόπου, είναι ένας άνθρωπος με εγγενή αίσθηση της κατασκευής, της χειροτεχνίας, της σύνθεσης και της αφαίρεσης. Ή ίδια αφηγείται τη γέννηση του Κουκλόσπιτου ως μια εναλλακτική αυτοβιογραφία, αφού έχει ενσωματώσει σε αυτό θραύσματα της δικής της πνευματικής ενηλικίωσης και αισθητικής ωριμότητας».

Αυτό που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας δεν είναι απλώς ένα ωραίο Κουκλόσπιτο, όπως γράφει ο Νίκος Βατόπουλος: «Είναι ένα αρχιτεκτόνημα. Η κάτοψη μιας μεσοαστικής κατοικίας της μπελ επόκ ακολουθεί τον συμβολισμό της άνετης καθημερινότητας, με οργάνωση οριζόντια και κάθετη, που αντανακλά κοινωνική διαστρωμάτωση, συμβίωση των γενεών, διακριτούς ρόλους. Η ιδέα του Κουκλόσπιτου, όπως το αντιλαμβανόμαστε από τον 17ο αιώνα και μετά, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδεατή εικόνα του “οίκου”. Αυτή η εικόνα γεννά αισθήματα ασφάλειας και οικειότητας. Καλλιεργεί, παράλληλα, τη φαντασία και φροντίζει ώστε η ισορροπία ανάμεσα στη μικρογραφία και την προβολή μιας επινοημένης πραγματικότητας να είναι αρμονική και αβίαστη […]».

Η Έλλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου έφτιαξε έναν άλλο κόσμο. «Τα Κουκλόσπιτα αποτελούν μια μικρογραφική διάσταση, αφού ανακαλούν στη μνήμη τα σπίτια των παραμυθιών», σημειώνει η Μαίρη Βέργου, αρχιτέκτων και επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών.

Η συλλογή του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών περιλαμβάνει ελληνικά χειροποίητα αλλά και ξένα κουκλόσπιτα. Το παλαιότερο, προερχόμενο από το Βέλγιο, χρονολογείται περίπου στο 1885 και ανήκε στην Ιουλία Καραθεοδωρή, αδελφή του γνωστού μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Ακολουθούν κουκλόσπιτα βικτωριανής και εδουαρδιανής εποχής, ένα γερμανικής κατασκευής της εταιρείας Moritz Gottschalk του 1910 και άλλα, κυρίως ξύλινα, τεσσάρων ή και περισσότερων δωματίων.

«Το μεγαλύτερο σε μέγεθος Κουκλόσπιτο της συλλογής είναι το Κουκλόσπιτο La Maison De Gaulle. Με ευαισθησία και βαθιά αγάπη, η κ. Έλλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου το προσέφερε στο Μουσείο Μπενάκη. Η ίδια, με τη βοήθεια της κόρης της Σοφίας, το έστησαν, δωμάτιο-δωμάτιο, στον ισόγειο εκθεσιακό χώρο του Μουσείου, με σκηνογραφική και ταυτόχρονα παραμυθένια διάσταση, ώστε να το θαυμάζουν οι μικροί και οι μεγαλύτεροι επισκέπτες», γράφει η κ. Βέργου στην όμορφη έκδοση που συνοδεύει το έκθεμα.

Το Κουκλόσπιτο De Gaulle είναι μια «κιβωτός μνήμης». Είναι εκεί η μικρή Έλλη την εποχή του πολέμου και της πείνας, η Έλλη μαθήτρια στο Αρσάκειο, η Έλλη δεσποινίς με το πάθος της για την κλασική μουσική, η Έλλη εργαζόμενη, η Έλλη στο θέατρο, η Έλλη μητέρα, η Έλλη ηλικιωμένη.

Ευχή της κυρίας Έλλης είναι να εμπνευστούν και άλλα παιδιά από το δικό της Κουκλόσπιτο και ίσως με τη σειρά τους να αισθανθούν την αστείρευτη δημιουργική χαρά που συντρόφευσε την ίδια σε όλο το μήκος της ζωής της.

Έλλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου, Το Κουκλόσπιτο De Gaulle

Εικονογραφημένη έκδοση σε συνεργασία των εκδόσεων Πρώτη Ύλη και του Μουσείου Μπενάκη