Τα θύματα δεν είναι βλάκες. Είναι άνθρωποι

Πίσω από ένα σκηνικό με λίαρ τζετ, παγωμένο ροζέ, κρυστάλλινη σαμπάνια, πανάκριβα ρούχα, υπερπολυτελή ξενοδοχεία, ονειρεμένα σπίτια, υπάρχουν οι απατεώνες και οι απατεώνισσες που πίνουν στην υγεία των κορόιδων. Είναι τα θύματα τόσο βλάκες; Είναι ηλίθιοι και ηλίθιες που αγοράζουν φύκια για μεταξωτές κορδέλες; Όχι δεν είναι. Είναι άνθρωποι. Για όλους υπάρχει ο κατάλληλος απατεώνας, ο καθένας μπορεί να την πατήσει λένε οι ειδικοί, να πέσει θύμα χειραγώγησης, να του φάνε λεφτά, να εξαπατηθεί. Τα θύματα των απατεώνων, των ψευτών, των αγυρτών, των μπαρουφολόγων δεν είναι χαζοί. Η Σάιερ, συγγραφέας του βιβλίου «Never Simple: A Memoir», γνωρίζει από πρώτο χέρι και τις δύο πλευρές του νομίσματος, μιας και μεγάλωσε στο Μανχάταν τη δεκαετία του 1990 με μια οξύνου, αλλά κάτι περισσότερο από λαμόγιο, μητέρα. 

Οι οθόνες έχουν καταληφθεί από λαμπερούς «conartists», θέλει τέχνη, αυτοπεποίθηση και θράσος η απάτη. Από την απένταρη, δήθεν πάμπλουτη Γερμανίδα κληρονόμο Άννα Σορόκιν, γνωστή ως Άννα Ντέλβι, που εξαπάτησε μέλη της νεοϋορκέζικης οικονομικής ελίτ, την υποδύεται η Τζούλια Γκάρνερ στο «Inventing Anna», τον Σιμόν Χαγιούτ (Σίμον Λεβίεβ), ο 
οποίος παρίστανε τον «βασιλιά των διαμαντιών», έταζε σχέσεις ζωής και έτρωγε λεφτά –κι αυτός έχει το δικό του ντοκιμαντέρ με τίτλο «The Tinder Swindler» και πάλι στο Netflix– έως την Ελίζαμπεθ Χολμς και το υποτιθέμενο μαγικό κιτ αναλύσεων αίματος στη μίνι σειρά «The Dropout» από το Hulu. 

Για τη Σάιερ η πραγματική ιστορία δεν περιστρέφεται γύρω από τους απατεώνες. Πρωταγωνιστές δεν είναι μόνο οι όμορφοι άνθρωποι, τα καταστροφικά ακριβά ρούχα, το σκάνδαλο ή το «πουγκί» με τα χρήματα που έχουν κλαπεί ή σπαταληθεί. Η ιστορία αφορά τους εξαπατημένους. Ο «Απατεώνας του Tinder», Σιμόν Χαγιούτ, τριγυρνούσε στην Ευρώπη και έκανε ζωάρα με τα χρήματα ανυποψίαστων γυναικών, αφού τις έκανε πρώτα να τον εμπιστευτούν. Αυτές τις γυναίκες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στην πραγματική ζωή τις αποκάλεσαν «εύπιστες», «βλάκες», «κορόιδα», «μουρλοκακομοίρες». Είναι ανέξοδοι οι χαρακτηρισμοί όταν αφορούν τους άλλους.

Γιατί καταπίνουμε αμάσητα προφανή ψέματα; Γιατί τα πιστεύουμε; Τις περισσότερες φορές, όπως τουλάχιστον βλέπουμε είτε στα ντοκιμαντέρ είτε στη δραματοποιημένη εκδοχή τους, είναι είτε εξαιτίας της απληστίας μας είτε της επιθυμίας μας. Επίσης, τον ψεύτη τον πιστεύουμε όχι μόνο για το πώς πουλάει τον εαυτό του, αλλά και το πώς πουλάει το πώς βλέπει εμάς. Και μας αρέσει αυτό. Σε μια χαρακτηριστική σκηνή από το «The Dropout», η Ελίζαμπεθ (την υποδύεται η Αμάντα Σέιφριντ) προσεγγίζει τον επενδυτή Ντον Λούκας, ο οποίος φοράει ένα τεράστιο καουμπόικο καπέλο, σαν δορυφορικό πιάτο. Και του λέει «Αυτή είναι η Αμερική».

-«Είμαστε καουμπόιδες, έτσι;» 

Ο πραγματικός κύριος Λούκας, όχι μόνο επένδυσε αλλά έγινε και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Theranos, της startup που θα έφερνε την επανάσταση στον χώρο της υγειονομικής περίθαλψης. Τι έκανε η Ελίζαμπεθ; Του μίλησε στη δική του γλώσσα και τη χρησιμοποίησε για να τον διαβεβαιώσει πως είναι αυτός που επιθυμεί να είναι. Αυτό που επιθυμεί ο ίδιος. Τα ίδια και στο «Inventing Anna». Με τον ίδιο τρόπο η Σορόκιν, κατεβάζοντας τα υπέροχα Celin γυαλιά της, πείθει έναν μεγιστάνα να επενδύσει στην αμφιλεγόμενη startup του φίλου της. Βρήκε το κουμπί του.

Η συγκεκριμένη κατηγορία των απατεωνίσκων, γράφει η Σάιερ, μπορεί να διαβάσει τον συνομιλητή και να τον κάνει να νιώσει έξυπνος και επιτυχημένος. Το υποψήφιο θύμα κολακεύεται, «φουσκώνει» και νιώθει γατόνι που αντιλαμβάνεται την ευκαιρία που του πουλάει, για παράδειγμα, η Άννα Σορόκιν. Και αυτοί που αγοράζουν θεωρίες συνωμοσίας στην ίδια κατηγορία εμπίπτουν. Πιστεύουν ότι τα πράγματα δεν είναι όπως εμφανίζονται, η πραγματική αλήθεια είναι πίσω από αυτά. Είναι κρυμμένη, αλλά οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας τη γνωρίζουν και την αποκαλύπτουν κόντρα στο κατεστημένο. 

Όταν βλέπουμε αυτά τα σίριαλ όπου την πατάνε διάφοροι και διάφορες, σκεφτόμαστε στα όρια του guilty pleasure «Α, τον βλάκα! Πώς μπορεί να είσαι τόσο χαζός;». Ως θεατής, έχοντας απέναντι την οθόνη, νιώθεις υπεράνω, υπό τις ίδιες περιστάσεις δεν θα την πατούσες ποτέ, ούτε θα «τσιμπούσες» σε ψωνάρες, ούτε θα έδινες τα λεφτά σου. Θα ήξερες καλύτερα; Σίγουρα; Κι όμως η λαϊκή κουλτούρα περιβάλλει το λαμόγιο, τον μπαταχτσή και τον απατεωνίσκο καταφερτζή με περισσότερη συμπάθεια από αυτή με την οποία περιβάλλει τα θύματα.Ενίοτε και με θαυμασμό. Όπως επισημαίνει η Τρέσι ΜακΜίλαν Κότομ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, «oι απάτες αποδυναμώνουν την εμπιστοσύνη μας στους κοινωνικούς θεσμούς, αλλά η επικράτησή τους –αποκλίνουσα από την ενσυναίσθηση για τα θύματα ή το στίγμα για τους δράστες– σημαίνει ότι έχουμε δεχτεί τις απάτες ως θεσμούς οι ίδιοι».