Μαριτίνα Παπαμήτρου: «Η οροφή είναι από γυαλί. Μόλις σπάσει, δεν θα ξανακολλήσει»

Τι ενώνει γυναίκες με διαφορετικά επαγγέλματα, όπως μια δικηγόρο, μια χημικό, μια καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο, μια βιολόγο, μια διευθύντρια ιδρύματος και μια υπεύθυνη μάρκετινγκ; Οι ιστορίες τους. Ιστορίες που μιλούν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες όταν θέλουν να εξελιχθούν επαγγελματικά, να διεκδικήσουν την αμοιβή που τους αξίζει, να ενισχύσουν τη δημόσια παρουσία τους, να μπουν σε ένα διοικητικό συμβούλιο, να προωθηθούν στην πολιτική ή να υπάρξουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
Οι ιστορίες αυτές, αληθινές και ειπωμένες με τα δικά τους λόγια, δείχνουν πώς λειτουργεί το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» στη σημερινή Ελλάδα. Υπερβαίνοντας τις έρευνες, τις στατιστικές και τα απρόσωπα ποσοστά που συνήθως χρησιμοποιούμε για να μιλήσουμε για δυσκολίες και αποκλεισμούς, οι προσωπικές μαρτυρίες μιλούν απευθείας στην καρδιά.
Τις «Ιστορίες για τη Γυάλινη Οροφή» βρίσκει και επιμελείται η μη κερδοσκοπική οργάνωση Story Mentor (www.storymentor.gr). Αυτή είναι η ιστορία της Μαριτίνας Παπαμήτρου (Στέλεχος Ανάπτυξης & Στρατηγικής στην Κοινωνία των Πολιτών, Development Manager ActionAid Hellas). 

Δουλεύοντας εδώ και αρκετά χρόνια πλέον στην -αντικειμενικά- γυναικοκρατούμενη κοινωνία των πολιτών, θα έλεγε κανείς ότι δεν δικαιούμαι να μιλώ για «γυάλινη οροφή». Και πράγματι, όταν η Αγγελική μου ζήτησε να πω την ιστορία μου, δέχτηκα με πολλή χαρά αλλά ομολογώ ότι όταν έπιασα το χαρτί, δυσκολεύτηκα να εντοπίσω αμέσως στιγμές στην επαγγελματική μου πορεία κατά τις οποίες βρέθηκα μπροστά σε τοίχο λόγω του φύλου μου. Όλα φαίνονται να έχουν κυλήσει ομαλά έως τώρα: ολόκληρωσα τις νομικές σπουδές μου σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, συνέχισα να προχωρώ σε έναν κλάδο που εγώ επέλεξα και κατέληξα να εργάζομαι σε έναν από τους μεγαλύτερους οργανισμούς στην Ελλάδα. Αναρωτήθηκα για λίγο μήπως απλά έχω σταθεί τυχερή.

Γυρνώντας, όμως, τον χρόνο πίσω, συνειδητοποίησα ότι η γυάλινη οροφή βρισκόταν εξ αρχής εκεί, απλά μέχρι κάποια ηλικία δεν μπορούσα να τη διακρίνω εύκολα και να την κατανοήσω.

Τι εννοώ: μεγάλωσα σε μια μικρή επαρχιακή πόλη όπου η κυρίαρχη αντίληψη ήταν ότι οι γυναίκες είχαν ως στόχο ζωής να «καλοπαντρευτούν» και να κάνουν παιδιά. Αν είχαν και μια δουλίτσα στο δημόσιο για να συμπληρώνουν το οικογενειακό εισόδημα, ακόμα καλυτέρα, αλλά μέχρι εκεί όμως, καθώς οποιαδήποτε φιλοδοξία πέρα από αυτό -όπως ανώτερες σπουδές, καριέρα κτλ- τις καθιστούσε εκτός κοινωνικού προορισμού. Εγώ πάλι από μικρή ήμουν αυτό που λένε «δυναμικό κορίτσι» - και μόνο η φράση αυτή δίνει ένα στίγμα για τις επικρατούσες αντιλήψεις, έχετε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για ένα «δυναμικό αγόρι»; Ήθελα να μάθω πολλές ξένες γλώσσες για να ταξιδέψω σε όλο τον κόσμο, έπαιζα μπάσκετ με μανία και ήμουν το μόνο κορίτσι στο σχολικό συμβούλιο. Μάλιστα, δεν θα ξεχάσω ποτέ την έκφραση έκπληξης και συνάμα απορίας στο πρόσωπο του δασκάλου μου, όταν μας έβαλε έκθεση με θέμα «Ένα άτομο που θαυμάζω» κι εγώ με πολλή περηφάνια έγραψα για τη Μελίνα Μερκούρη – μια γυναίκα αντισυμβατική, πολιτικοποιημένη, με δύο γάμους και χωρίς παιδιά.

Η οικογένειά μου, αν και ιδιαίτερα συντηρητική σε πολλά άλλα ζητήματα, ευτυχώς είχε άλλη άποψη και αυτό ήταν καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξή μου: θεωρούσαν ότι ακαδημαϊκή εκπαίδευση είναι εκ των ων ουκ άνευ και ότι η οικονομική ανεξαρτησία είναι δύναμη για μια γυναίκα. Σπούδασα σε τρεις διαφορετικές πόλεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, γέμισα με επαγγελματικά όνειρα και τελικώς ξεκίνησα την επαγγελματική μου πορεία στην πρωτεύουσα. Και όταν πίστεψα ότι ξέφυγα επιτέλους από τις πνιγηρές προσδοκίες της ελληνικής επαρχίας, τότε ήταν που η γυάλινη οροφή άρχισε να κάνει αισθητή την παρουσία της. Και εκεί κατάλαβα ότι ο σεξισμός και η πατριαρχία δεν είναι μονοπώλιο των μικρών κοινωνιών. Άκουσα να με ρωτούν σε συνεντεύξεις δουλειάς αν έχω παιδιά ή αν σκοπεύω να κάνω άμεσα, άκουσα να λέγεται ότι «τώρα δεν είναι καλή περίοδος να μείνει κάποια έγκυος γιατί έχει πολλή δουλειά», ανέδειξα προβληματικά projects αλλά χαρακτηρίστηκα «αυστηρή και υπερβολική» ενώ ο άνδρας συνάδελφός μου που έκανε ακριβώς το ίδιο σε άλλη περίσταση «ήταν πολύ καλός στη δουλειά του», πήρα την πολυπόθητη αύξηση αλλά μόνο αφού εισηγήθηκε θετικά και επιβεβαίωσε την αξία μου άντρας συνάδελφός του που βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με εμένα, μου ζητήθηκε να παρευρίσκομαι σε συνάντηση μόνο και μόνο γιατί ο συνεργάτης ήταν άντρας «με αδυναμία στις μελαχρινούλες».

Το συγκλονιστικότερο όλων είναι ότι μέχρι κάποια ηλικία θεωρούσα όλα αυτά φυσιολογικά και δεδομένα, παρόλο που το στομάχι μου ανακατευόταν κάθε φορά που δεχόμουν τέτοιου είδους κακοποιητικές συμπεριφορές. Ένιωθα ότι όφειλα να τις υπομείνω προκειμένου να εξελιχθώ. Γιατί έτσι με είχε μάθει η ίδια η κοινωνία από μικρή, γιατί αυτό ήταν αναμενόμενο για μια γυναίκα που τολμά να θέλει να «ανέβει» και να αναλάβει ρόλους παραδοσιακά «αντρικούς».

Μέχρι που ωρίμασα επαγγελματικά, εμπιστεύτηκα το ένστικτό μου και, κυρίως, βρέθηκα σε εργασιακούς χώρους όπου ο σεβασμός και η ισότιμη αντιμετώπιση ήταν απαράβατοι κανόνες. Εμπνεύστηκα, πήρα θάρρος και σταμάτησα να βλέπω τον εαυτό μου και τη δουλειά μου μέσα από τη θολή αντανάκλαση ενός γυαλιού που άλλοι έβαλαν εκεί για μένα. Και, δεν σας κρύβω, ότι το βίωσα σαν μια απελευθερωτική αποκάλυψη, μετανιώνοντας για κάθε στιγμή που επέτρεψα να με κάνουν να αμφισβητήσω τις ικανότητες αλλά και τα δικαιώματά μου.

Φυσικά, η πρόοδος που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στο κομμάτι της κατοχύρωσης της ισότιμης πρόσβασης και των δικαιωμάτων των γυναικών στην εργασία είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά δυστυχώς υπάρχουν ακόμα πολλοί αστερίσκοι στην εφαρμογή τους. Και η πρόοδος αυτή δεν ήρθε εύκολα και αβίαστα. Ήρθε μέσα από τη δύναμη της καθεμίας από εμάς να διεκδικήσει τα αυτονόητα, συχνά με προσωπικό και οικονομικό κόστος. Αλλά να μην ξεχνάμε ότι η οροφή είναι από γυαλί. Μπορεί να μας τραυματίσει κατά την προσπάθεια να το σπάσουμε, αλλά μόλις σπάσει, δεν θα ξανακολλήσει. Και αυτό είναι μια παρακαταθήκη που μπορούμε να αφήσουμε για την επόμενη γενιά εργαζομένων γυναικών.