Ένστολα Σώματα: Το ενδυματολογικό στοιχείο της στολής στη ζωή μας

Το έργο επιμελήθηκαν η σχεδιάστρια μόδας Ελευθερία Αράπογλου και η ερευνήτρια - ενδυματολόγος Μέτυ Τσουκάτου, στο εισαγωγικό σημείωμα της οποίας, μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι: Η στολή, ως μία γενικευμένη μορφή ένδυσης, είναι προϊόν νεωτερικότητας. Η διάδοσή της διευκολύνθηκε από τις τεχνικές μαζικής παραγωγής και τα νέα πρότυπα κατανάλωσης. Η χρήση της συνδέθηκε με μία αναδυόμενη κουλτούρα που αποσκοπούσε στη διαρκώς αυξανόμενη απαίτηση για ρύθμιση του χρόνου, του χώρου και των σωμάτων. Παρότι από τα μέσα του εικοστού αιώνα η χρήση τους για την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο έχει σε κάποιο βαθμό περιοριστεί, οι στολές παραμένουν αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής. Στολές επαγγελματικές και στολές στρατιωτικές, μαθητικές και αθλητικές, επίσημες και εναλλακτικές, τυπικές και οιωνεί στολές όπως το κοστούμι, έχουν και απ’ ό,τι φαίνεται θα εξακολουθούν να έχουν στο προσεχές μέλλον σημαίνουσα θέση στη δημόσια σφαίρα.
Στα Ένστολα Σώματα παρελαύνουν πολλά και διαφορετικά είδη στολών. Τυπικές στρατιωτικές στολές και στολές εργασίας, εθιμοτυπικές στολές επαγγελματικών ομάδων, στολές ιστορικής αναβίωσης, ουτοπικές στολές κοινωνικής ανατροπής, στολές γραφειοκρατικής δυστοπίας, και φυσικά το πανταχού παρόν κοστούμι. Εμφανίζονται ακόμα “επινοημένες” στολές, δημιουργήματα καλλιτεχνών και κοινοτήτων, αλλά και τοπικές και εθνικές φορεσιές που παρότι δεν εμπίπτουν στον στενό ορισμό της στολής μοιράζονται μαζί της τις εντάσεις μεταξύ ομοιομορφίας και διάκρισης.

Ακολουθώντας το πανόραμα των δεκαπέντε έργων που παρουσιάζονται, συναντάμε:

Το ENDYMA είναι ένα αρχείο μόδας που ιδρύθηκε από τον Μιχαήλ Καρδαμάκη, με τη μεγαλύτερη συλλογή vintage Helmut Lang στον κόσμο, με έδρα το Βερολίνο. Παρέχει ερευνητικό υλικό σε οίκους μόδας το οποίο λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία των συλλογών τους. Εδώ, παρουσιάζει το Χιτώνιο 69Ρ του σουηδικού στρατού που εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα ενδύματος εκτός του πλαισίου της μόδας, το οποίο είχε μία αξιοσημείωτη επίδραση στα σύγχρονα ανδρικά ρούχα. Φορέθηκε κυρίως από τις σουηδικές τεθωρακισμένες μονάδες στρατού. Οι χαρακτηριστικές διαγώνιες τσέπες του με το φερμουάρ οι οποίες προσφέρουν εκτεταμένες δυνατότητες αποθήκευσης, επηρέασαν στην πορεία τον σχεδιασμό αμέτρητων τζάκετ.

Η Κίκα Κυριακάκου παρουσιάζει την Ελεύθερη κατάδυση των Ama. Ενδυματολογικές παραδόσεις, οικοφεμινισμός και μυθικές θηλυκότητες στον Ιαπωνικό ωκεανό. Οι δύτριες Ama είναι μία γυναικεία κοινότητα της Ιαπωνίας με ιστορία χιλιάδων ετών, το έργο των οποίων, ωστόσο, παραμένει ελάχιστα γνωστό στη σύγχρονη Δύση. Το επάγγελμά τους διδασκόταν παραδοσιακά από τη μητέρα στην κόρη υιοθετώντας μητριαρχικό χαρακτήρα. Η στολή τους είναι η συμβιωτική σχέση του γυναικείου σώματος με τη θάλασσα.

Το Ελληνικό designer brand 2WO+1NE=2, με οικολογική συνείδηση που συνδυάζει τη φιλοσοφία του μινιμαλισμού με επιρροές από το αρχιτεκτονικό κίνημα του deconstructivism, παρουσιάζει τα Σύγχρονα κύματα παράδοσης. Ένα μαύρο βαμβακερό φόρεμα εμπνευσμένο από την παραδοσιακή στολή της Αγίας Άννας, στην Εύβοια με ποδόγυρο που ακολουθεί το σχήμα της παραδοσιακής ποδιάς ενώ τα σχοινιά στο πίσω μέρος του φορέματος παραπέμπουν στο κόσμημα της νυφικής φορεσιάς. Όπως αναφέρουν, επικεντρώθηκαν στη φορεσιά αυτή κυρίως λόγω της δυναμικής γυναικείας παρουσίας. Η περιοχής της Αγίας Άννας ήταν ξακουστή για την καλλιέργεια ριζαριού, ενός φυτού από τις ρίζες του οποίου παρήγαγαν βαφή, την οποία πουλούσαν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αυτή ήταν μία εργασία που έκαναν αποκλειστικά οι γυναίκες μόνες τους. Στο έργο τους προσέγγισαν τη φορεσιά με το δικό τους σχεδιαστικό λεξιλόγιο και τα δικά τους εργαλεία σεβόμενες παράλληλα τους ηθικούς και αισθητικούς της κώδικες.

Ο Γιώργος Μαραζιώτης, καλλιτέχνης-ερευνητής στη Βασιλική Ακαδημία της Αμβέρσας στην έρευνα Tell Me (Dur), εμπνέεται από το βιομηχανικό και γεωφυσικό τοπίο της Πάτρας, και τη σύγχρονη δράση της εργατικής τάξης της πόλης. Αναλύει τον λόγο της τάξης αυτής. Καταγράφει εικαστικά την ατομική μνήμη, δημιουργεί ένα περιβάλλον που ενδυναμώνει τις αξίες του design και της αρχιτεκτονικής σαν ένα μεταβιομηχανικό πορτρέτο της πόλης και παραθέτει ένα απόσπασμα από την προφορική ιστορία της υπαλλήλου Ι.Κ., της εταιρείας DUR Escape Land: “(…) Δουλεύαμε πρωί – απόγευμα, πρωί και απόγευμα συγχρόνως, και Σάββατα, δηλαδή πολλή δουλειά. Δουλεύαμε 25η Μαρτίου, δουλεύαμε 28η Οκτωβρίου, μιλάμε για πολλή δουλειά.”

Η επιμελήτρια στο Μουσείο Ενδυμασίας του Λυκείου Ελληνίδων Τάνια Βελίσκου παρουσιάζει το έργο Ιερός Λόχος σημαίνει (και) μουσική και τη στολή της φιλαρμονικής ορχήστρας “Διονύσιος Σολωμός” του Μεσολογγίου. Η Μπάντα του Σολωμού μετέχει πάσης υπηρεσίας, παιανίζοντας όποτε και όπου χρειάζεται, φορώντας αντίγραφο της στολής των ανδρών του Ιερού Λόχου του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του πρώτου ελληνικού τακτικού στρατιωτικού σώματος της νεότερης ιστορίας (το κοκκινόμαυρο ένδυμα με το χαρακτηριστικό άσπρο κράνος). Σήμερα, είναι το μόνο υπαρκτό πλέον σύνολο της στολής του Ιερού Λόχου – έστω κι αντίγραφο.

Η εικαστικός, συντηρήτρια παραδοσιακών ενδυμάτων στο Υπουργείο Πολιτισμού Μαίρη Θηβαίου με το The “perfect analogue” in three acts, προσεγγίζει, μέσα από την τεχνική του οπτικοακουστικού μοντάζ, την ενδυματολογική ταυτότητα των Μαυροφόρων ανδρών του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ανασυνθέτοντας την “εικόνα” του ενδύματός τους.

Σε ένα απολαυστικό κείμενο του Απόστολου Λαμπρόπουλου παρουσιάζεται η καλλιτεχνική περσόνα του φωτογράφου Άρη Σιαφά, με στολή Αμαλ(λ)ία,: “Αρχές της δεκαετίας του 2000: η αισθητική και οι πολιτικές του κουήρ δεν είχαν ακόμη κερδίσει κυρίαρχη θέση στην ημερήσια διάταξη της τότε ελληνικής ΛΟΑΤ κοινότητας, η κουήρ κριτική του έθνους έκανε ακόμη τα πρώτα της βήματα, ενώ μεταξύ της εισόδου στο ευρώ και των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 επικρατούσε ένας πανηγυρικός μάλλον, παρά διεκδικητικός, πατριωτισμός. Τον ίδιο καιρό, η μπάντα Hometaping μοιραζόταν τους πρώτους ήχους της – υπόκωφους, χαλαρούς και ανησυχητικούς (…) δίνοντας έτσι τη δική της εκδοχή για το τι μπορεί να γραφτεί και να ηχογραφηθεί σε ένα σπίτι. (…) Τον ίδιο καιρό, ο Άρης Σιαφάς, το ήμισυ και η φωνή των Hometaping, είχε αρχίσει να χάνει τα μαλλιά του και, ως εκ τούτου, να βρίσκει σιγά σιγά τον δρόμο του για Το Κεφάλι Που Τραγουδάει, την περσόνα που θα δημιουργούσε λίγα χρόνια αργότερα. Αυτό τον οδήγησε να βρει τη στολή που θα επέτρεπε στο επερχόμενο Κεφάλι Που Τραγουδάει να παρουσιαστεί κάπως σαν φαλακρή τραγουδίστρια: μία indie pop Αμαλία. Στην πρώτη της περφόρμανς αντικατέστησε το φάριο/καλπάκι από τη λευκή γιούνισεξ περούκα του μαρκησίου ή της βαρόνης. Οι αναμνήσεις διίστανται αν η Αμαλ(λ)ία παρουσιάστηκε με βίντατζ σπορτέξ πατούμενα ή πλήρως ανυπόδητη. (…) Η στολή της Αμαλ(λ)ίας ειρωνεύτηκε ήπια τη βασίλισσα που παρήγγειλε την αρχική εκδοχή της, απέτισε φόρο τιμής στις νεάνιδες των εθνικών εορτών κι έντυσε τη φωνή του Κεφαλιού Που Τραγουδάει που κατάφερε σε μια βραδιά να επινοήσει εκ νέου τις queens της σκηνής και της πίστας.”

H Μἐτυ Τσουκάτου (μέλος της Ελληνικής Ενδυματολογικής Εταιρείας) κάνει μία παρουσίαση της στολής της Αδελφότητας των Kibbo Kift, με τίτλο Ντύνοντας την ουτοπία. Οι Kibbo Kift ήταν ένα νεανικό κίνημα της Αγγλίας του μεσοπολέμου το οποίο φιλοδοξούσε να ανανεώσει και να αναδιοργανώσει τη ζωή εν γένει μέσω της επιστροφής στη φύση και της υιοθέτησης ενός μίγματος πρακτικών που περιλάμβαναν από ελεύθερο κάμπινγκ και πεζοπορίες ως χειροτεχνίες και τελετές. Ιδρύθηκαν επίσημα τον Αύγουστο του 1922 από τον John Ηargrave ως μία ειρηνιστική ομάδα βαθιά απογοητευμένων ανθρώπων από τον μοντέρνο πολιτισμό που οδήγησε την Ευρώπη στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν ντυμένοι με ένα συγκεκριμένο ένδυμα, ένα κοστούμι. Η ανδρική στολή, με φανερή την επίδραση της προσκοπικής στολής, αποτελούνταν από ένα στενό μακρυμάνικο πανωφόρι, σορτς, μία κουκούλα που εκτεινόταν ως το λαιμό και συνοδευόταν από πλεκτή δερμάτινη ζώνη, σακίδιο, κάλτσες και παπούτσια. Η έκδοση της επίσημης γυναικείας περιβολής υπήρξε πιο επεισοδιακή και η ίδια η στολή εν μέρει αμφιλεγόμενη. Τα πρώτα χρόνια ζωής του κινήματος οι γυναίκες μέλη καλούνταν να φορούν ένα μονοκόμματο φόρεμα συνοδευόμενο από ένα μαντίλι δεμένο στο κεφάλι σαν αναφορά στο διαδεδομένο κάλυμμα κεφαλής του πρώιμου Μεσαίωνα. Οι γυναίκες της αδελφότητας έπρεπε να είναι “ελεύθερες, φυσικές, αντισυμβατικές αλλά ποτέ αρρενωπές” ούτε όταν κατασκήνωναν, ούτε όταν συμμετείχαν σε πεζοπορίες μεγάλων αποστάσεων.

Η Όλγα Ευαγγελίδου (εικαστικός, ενδυματολόγος, σχεδιάστρια μόδας, διδακτόρισσα στο Τμήμα Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης της ΑΣΚΤ) αναφέρεται στη Στολή εργασίας της Γαρυφαλλιάς Πετρούλη, εργάτριας στο εργοστάσιο εκτροφής μύγας Μαρδάνη της περιόδου από το 1932 έως το 1937.

Ο Σπύρος Στάβερης, σε ένα Άτιτλο αφιέρωμα, παρουσιάζει με το δικό του αλάθητο και ευαίσθητο μάτι της κάμερας, φωτογραφίες ανθρώπων με στολή, μέσα στην πόλη: Μουσικοί στρατιωτικής μπάντας. Άνθρωποι της εξιχνίασης εγκλημάτων με ειδικές ολόσωμες φόρμες, κουκούλα και μάσκα στον τόπο του εγκλήματος. Μία καμαριέρα ξενοδοχείου. Υπάλληλοι κλωστοϋφαντουργίας. Μια ναυαγοσώστρια. Μια αεροσυνοδός. Ένας στρατιώτης των Ειδικών Δυνάμεων φορτωμένος μπαγκάζια. Μία καθαρίστρια στο προαύλιο της Βουλής. Μία γυναίκα και ένας άντρας της Τροχαίας.

Η υβριδική καλλιτεχνική οντότητα στο χώρο της τέχνης και της μόδας με την ονομασία ΣΕΡΑΠΙΣ, με έμπνευση από την αύρα του ωκεανού και των βιομηχανιών που σχετίζονται με τη θάλασσα, δημιουργεί το Worker Vest Dress με τίτλο I Am You Hope και το παρουσιάζει με τέσσερα βίντεο γυρισμένα ταυτόχρονα στο λιμάνι του Πειραιά στην Αθήνα. Ο τίτλος της συλλογής προέρχεται από μια φράση που ήταν τυπωμένη πάνω σ’ένα t-shirt το οποίο ο μικροπωλητής στο βίντεο κρατούσε στα χέρια του. Αυτή η φράση, με τη σύνταξή της και τα τυπογραφικά της λάθη, δημιουργεί έναν ισχυρό και ποιητικό συμβολισμό. Το t-shirt έγραφε: “I am you hope tourism in Europam ihemeselves I should move to where they live”.

Η Ευτυχία Καραμολέγκου, σχεδιάστρια μόδας με έδρα το Λονδίνο παρουσιάζει το Τἀξις και Συμμόρφωσις. Τρία ταμπλό με σειρά φωτογραφιών με ρούχα που βασίζονται στην έννοια του uniformity. “Το ίδιο – αλλά όχι το ίδιο”, “Το ίδιο -αλλά διαφορετικό” και “Τάξις και συμμόρφωσις”

Δύο δικηγόροι, η Χρυσούλα Καπαρτζιάνη και ο Σπύρος Κουλοχέρης, μαζί με τη Μυρσίνη Πήχου, δημιουργούν την ερευνητική ομάδα “Ένδυμα και Νόμος” και ερευνούν τη “Στολή υπηρεσίας”του Έλληνα δικηγόρου”.
Στις 31 Ιουλίου 1936 δημοσιεύεται βασιλικό διάταγμα “Περί κανονισμού στολής υπηρεσίας των μελών του Αρείου Πάγου, των Εφετείων και Πρωτοδικείων του κράτους κ.λπ.”. Σύμφωνα με το άρθρο 2, από 1ης Οκτωβρίου 1936, οι δικηγόροι θα πρέπει να φέρουν “μέλαν χιτώνιον (σακάκι), λευκόν υποκάμισον μετά σκληρού λευκού διπλού περιλαιμίου και λαιμοδέτη χρώματος μέλανος και πλάτους 0,5 έως 0,8 του μέτρου ο οποίος θα διέρχεται δια του περιλαιμίου”. Για τις γυναίκες δικηγόρους δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη…
Τι φορούν οι δικηγόροι στο ακροατήριο;
Όλοι οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν ότι φορούν κοστούμι με γραβάτα κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας στο δικαστήριο. Το σύνολο των ερωτηθέντων θεωρεί το εν λόγω ενδυματολογικό σύνολο μία αξιοπρεπή, κόσμια και δεικνύουσα σεβασμό εμφάνιση για τη διεξαγωγή της δικαστικής διαδικασίας. Η αξιακή σύνδεση και ο συμβολισμός της “στολής” επισημάνθηκε από το σύνολό τους. Η πλειονότητα διατύπωσε τη γνώμη ότι το κοστούμι και η γραβάτα τους στηρίζουν ψυχολογικά για μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Εξήραν τη σημασία που έχει το κοστούμι στη στάση του σώματος και την προβολή των δικανικών επιχειρημάτων. Ελάχιστοι απάντησαν ότι στην επιλογή της ενδυμασίας ακολουθούν τη μόδα, ενώ όσον αφορά τα χρώματα απάντησαν πως επιλέγουν σκουρόχρωμες αποχρώσεις στο κοστούμι (μπλε, γκρι, κ.λπ)
Η γραβάτα
Οι συμμετέχοντες αντιμετωπίζουν τη γραβάτα ως “συνήθεια”, “ρουτίνα” και αδυνατούν να φανταστούν τους εαυτούς τους χωρίς αυτήν. Επιλέγουν να ταιριάζει με το κοστούμι και αποφεύγουν υπερβολές. Οι πρεσβύτεροι αφηγήθηκαν αναμνήσεις, όταν πολλές φορές εξαιτίας της έλλειψης χρημάτων στα πρώτα τους χρόνια, αναγκάζονταν να “μοιράζονται” την ίδια γραβάτα με συναδέλφους τους προκειμένου να τους επιτραπεί να “δικάσουν”…

To All the Birds είναι η συνεργασία της καλλιτέχνιδας Μαρίας Βαρελά με τη γυναικεία κοινότητα Di Moulieri για τη δημιουργία μιας χειροποίητης υφαντής κάπας. Στο έργο, όσες γυναίκες συμμετείχαν επέλεξαν τα αγαπημένα τους μοτίβα από τις υφαντές προίκες που έφτιαξαν γι’ αυτές οι μητέρες τους. Τα εν λόγω μοτίβα συνδυάστηκαν δημιουργώντας ένα νέο υβριδικό σχέδιο που διέκοψε την παραδοσιακή δημιουργική αλυσίδα. Το νέο σχέδιο υφάνθηκε συμμετοχικά σε μία κάπα. Οι γυναίκες που συμμετείχαν φόρεσαν την κάπα και η καθεμία φωτογραφήθηκε στον αγαπημένο της χώρο, στο Μέτσοβο, δημιουργώντας το εξατομικευμένο πορτρέτο τους.

Η Ελευθερία Αράπογλου και ο φωτογράφος Γιώργος Μαυρόπουλος στο Εφεδρικό Σχέδιο, μέσα από παραδείγματα διαφόρων συλλογών του label Digitaria σε συνθετικό κρεπ ύφασμα, με εκτυπωμένα και επικολλημένα γράμματα μεγέθους 72 και γραμματοσειράς Arial όπου αναγράφονται φράσεις από την cult ταινία Brazil (1985) του Terry Gilliam, σχολιάζουν έναν κόσμο όπου όλα λειτουργούν τόσο καλά ώστε τίποτα δεν λειτουργεί. Η παρακμή μιας κοινωνίας που οδηγεί στη φθορά της. Τα πάντα είναι μία χιουμοριστική παρατήρηση για τον πολιτισμό, από τη γραφειοκρατία μέχρι τις κυβερνητικές αντιδράσεις στην τρομοκρατία. Δεν υπάρχει κανένα ηθικό δίδαγμα, ούτε προσπαθεί να επισημάνει κάτι, εκτός από το ότι οι κοινωνικοί θεσμοί είναι παθολογικοί.
This is your receipt for your husband… and this is my receipt for your receipt.

* Το λεύκωμα “Ένστολα Σώματα” κυκλοφορεί από τις Αθηναϊκές εκδόσεις Clotheslines, μια πολιτιστική πρωτοβουλία με σκοπό την έρευνα, την παραγωγή και την προώθηση εναλλακτικών και βιώσιμων προσεγγίσεων του ενδύματος και της μόδας. (www.clotheslines.gr)