Η ιστορία του αρώματος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Η μυρωδιά ήταν πάντα η αγαπημένη μου αίσθηση. Είναι επίσης η αίσθηση που σχετίζεται περισσότερο με τη μνήμη. Μια οικεία μυρωδιά έχει την ικανότητα να μας «ταξιδέψει» σε μια παλιά ανάμνηση και να τη ζωντανέψει. Υγρή νοσταλγία.

Εν όψει των εορτών, τις τελευταίες εβδομάδες όποια ιστοσελίδα κι αν ανοίξεις, θα έχει σίγουρα προτάσεις για δώρα. Ένα από τα πιο δημοφιλή είναι και τα αρώματα. Μια αμερικάνικη ιστοσελίδα δε, το Refinery29, είχε ένα αφιέρωμα (ένα από τα πολλά) στο οποίο αναφέρονται 5 τάσεις στον κόσμο των αρωμάτων που θα υπάρχουν το 2023 λόγω του TikTok. Αρχικά μου έκανε εντύπωση. Από την άλλη ομολογώ ότι δεν ασχολούμαι με το TikTok, οπότε πού να το μάθω; Κατέβασα την εφαρμογή πριν λίγο καιρό και ασχολήθηκα για λίγες μέρες, αλλά μου φάνηκε χαοτική και την παράτησα. Οι πέντε τάσεις που αναφέρει το άρθρο δεν μου φάνηκαν τόσο εντυπωσιακές ή πρωτοποριακές, οπότε το προσπέρασα. Ξεκίνησα όμως να σκέφτομαι πώς ξεκίνησε το trend του αρώματος γενικότερα, και δεδομένου ότι είναι ένα από τα αγαπημένα μου πράγματα αποφάσισα να το ψάξω.

Είμαι ο άνθρωπος που για χρόνια έψαχνα άρωμα που να μου ταιριάζει αλλά ταυτόχρονα να μην είναι ιδιαίτερα δημοφιλές: έχω σταματήσει να φοράω 2-3 διαφορετικές κολόνιες (την ίδια μέρα κιόλας) γιατί έτυχε κάποια στιγμή να τη μυρίσω σε άλλον άνθρωπο. Είμαι επίσης ο άνθρωπος που θα ενοχληθώ αν με ρωτήσεις τι άρωμα φοράω επειδή θες να πας να το πάρεις και να το φορέσεις. Το έχω συζητήσει αυτό και με μια φίλη μου. Ευτυχώς την ενοχλεί και εκείνη. Δεν είμαι τρελή (όχι τόσο, τέλος πάντων). Τέλος, είμαι ο άνθρωπος που έχω παρακαλέσει μια (άλλη) φίλη μου να μην φοράει μια συγκεκριμένη κολόνια της όταν βγαίνουμε μαζί γιατί είναι πολύ έντονη και υπερβολικά λουλουδάτη και με ανακατεύει. Έχω πολύ καλές φίλες τελικά…

Μετά από πολύ καιρό έρευνας και trial and error, βρήκα, πριν λίγα χρόνια, ένα άρωμα που θεωρώ ότι με εκφράζει απόλυτα και φτιάχτηκε για μένα. Αρχικά την έβρισκα μόνο σε ένα μεγάλο πολυκατάστημα στο κέντρο. Είχα πάει 3 φορές, με διαφορά κάποιων εβδομάδων, για να την δοκιμάσω και να βεβαιωθώ ότι μου αρέσει, μου ταιριάζει, και μένει πάνω στο δέρμα μου. Ήταν πανάκριβη αλλά άξιζε. Δεν την έχω αλλάξει έκτοτε. Δυστυχώς όμως, με το πέρασμα των ετών, η συγκεκριμένη μάρκα έχει αρχίσει να πωλείται σχεδόν παντού, και εύχομαι να μην τύχει να τη μυρίσω σε άλλον. First world problems.

Πώς έγιναν τα αρώματα όμως τόσο δημοφιλή και πώς ξεκίνησαν;

Μια σύντομη ιστορία του αρώματος

Το άρωμα είναι χιλιάδων ετών, με στοιχεία για τα πρώτα αρώματα να χρονολογούνται στην αρχαία Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία και την Κύπρο. Η αγγλική λέξη προέρχεται από το λατινικό «per fume», που σημαίνει «μέσω καπνού». Πιστεύεται ευρέως ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που εισήγαγαν το άρωμα στην καθημερινή ζωή, ακολουθούμενοι από τους αρχαίους Κινέζους, Ινδούς, Ισραηλίτες, Καρχηδονίους, Άραβες, Έλληνες και Ρωμαίους. Αρχαιολόγοι στην Κύπρο ανακάλυψαν μερικά από τα παλαιότερα αρώματα, τα οποία φαίνεται να είναι άνω των 4.000 ετών.

Μια σφηνοειδής πλάκα από τη Μεσοποταμία, που χρονολογείται πριν από 3.000 περίπου χρόνια, αναφέρει μια γυναίκα που ονομάζεται Tapputi-Belatekallim ως τον πρώτο καταγεγραμμένο αρωματοποιό. Την ίδια εποχή υπήρχαν αρώματα και στην Ινδία. Μία από τις πρώτες τεκμηριωμένες αποστάξεις του αττάρ, ενός αιθέριου ελαίου που προέρχεται από βοτανικές ή άλλες φυσικές πηγές, βρέθηκε στα ινδουιστικά αγιουρβεδικά κείμενα Charaka Samhita και Sushruta Samhita.

Η παλαιότερη χρήση φιαλών αρωμάτων είναι αιγυπτιακή και χρονολογείται γύρω στο 1000 π.Χ. Οι Αιγύπτιοι επινόησαν το γυαλί και τα μπουκάλια αρωμάτων ήταν μια από τις πρώτες κοινές χρήσεις του γυαλιού. Αλλά ήταν η ανάπτυξη της απόσταξης από τους Άραβες που έκανε βιώσιμη την παραγωγή αρωμάτων. Πέρσες και Άραβες χημικοί βοήθησαν στην κωδικοποίηση της παραγωγής του αρώματος και η χρήση του εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο της κλασικής αρχαιότητας. Η άνοδος του Χριστιανισμού, ωστόσο, είδε μια πτώση στη χρήση του αρώματος για μεγάλο μέρος του Σκοταδισμού. Ήταν ο μουσουλμανικός κόσμος που κράτησε ζωντανές τις παραδόσεις του αρώματος κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου - και βοήθησε στην αναβίωση του με την έναρξη του διεθνούς εμπορίου.

Στον Άραβα πολυμαθή Ibn Sina, γνωστός στη Δύση ως Avicenna, αποδίδεται η ανάπτυξη της μεθόδου απόσταξης που οδήγησε στη δημιουργία υγρού αρώματος. Οι ισλαμικές κουλτούρες συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη της αρωματοποιίας της Μέσης Ανατολής σε δύο βασικούς τομείς — τη βελτίωση της εξαγωγής αρωμάτων μέσω απόσταξης με ατμό και την εισαγωγή νέων πρώτων υλών. Και οι δύο έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τις δυτικές αρωματοποιίες και τις επιστημονικές εξελίξεις.

Το άρωμα και η μόδα συνδυάστηκαν αισθητά στο Grasse της Γαλλίας, όταν οι κατασκευαστές γαντιών του 13ου αιώνα αναζητούσαν μια λύση για να αντιμετωπίσουν τη δυσάρεστη μυρωδιά του μαυρισμένου με ούρα δέρματος με το οποίο δούλευαν. Ο 16ος αιώνας είδε τη δημοτικότητα του αρώματος να αυξάνεται εκθετικά στη Γαλλία, ιδιαίτερα μεταξύ των ανώτερων τάξεων και των ευγενών. Το άρωμα γνώρισε τεράστια επιτυχία κατά τον δέκατο έβδομο αιώνα, ειδικά στη Γαλλία. Τα αρώματα ουσιαστικά χρησιμοποιούνταν για να καλύψουν τις δυσάρεστες οσμές του σώματος. Στην Αγγλία τα αρώματα χρησιμοποιήθηκαν εκτενώς κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ερρίκου VIII και της Βασίλισσας Ελισάβετ Ι. Όλοι οι δημόσιοι χώροι αρωματίζονταν κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ επειδή δεν άντεχε τις άσχημες μυρωδιές.

Το Eau de Cologne, που χρησιμοποιείται συνήθως από άνδρες, επινοήθηκε από έναν Ιταλό κουρέα στις αρχές του 18ου αιώνα στη γερμανική πόλη της Κολωνίας. Εξ ου και το όνομα Cologne (κολόνια), το γαλλικό όνομα της πόλης. Το αρχικό όνομα αυτού του παρασκευάσματος ήταν το «Aqua Admirabilis» (Θαυμαστό νερό) και πωλήθηκε ως «θαυματουργό φάρμακο». Το θαυμαστό νερό εγκωμιάστηκε ιδιαίτερα από τον Ναπολέοντα και πουλήθηκε για πρώτη φορά ως άρωμα με το όνομα «4711», τη διεύθυνση του πρώτου καταστήματος κολόνιας στην Κολωνία. Εξακολουθεί να είναι το παλαιότερο άρωμα που παράγεται συνεχώς στον κόσμο.

Όπως και με τη βιομηχανία και την τέχνη, το άρωμα υπέστη ριζική αλλαγή τον 19ο αιώνα. Η αλλαγή των γεύσεων και η ανάπτυξη της χημείας έθεσαν τα θεμέλια για τη σύγχρονη αρωματοποιία. Στις αρχές του αιώνα, το άρωμα συνήθως προερχόταν από ένα άρωμα ενός λουλουδιού. Σήμερα, τα αρώματα είναι εξαιρετικά περίπλοκα, αποτελούμενα από πολλές φυσικές και συνθετικές χημικές ουσίες, που συχνά αναφέρονται ως «νότες» ή «υπέρτονες». Το Chanel No5 ήταν το πρώτο άρωμα που δημιουργήθηκε με την εφαρμογή σύγχρονων χημικών αρχών και το πρώτο που περιείχε συνθετικά.

Σήμερα, τόσο συνθετικά όσο και φυσικά συστατικά χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιία. Τα φυσικά συστατικά περιλαμβάνουν εκχυλίσματα λουλουδιών, φύλλων, ριζών και εσπεριδοειδών. Χρησιμοποιούνται επίσης εκχυλίσματα ζώων που προέρχονται από μόσχο, φάλαινες ή κάστορα. Οι χημικοί έχουν γίνει πολύ έμπειροι στην παραγωγή συνθετικών εκδόσεων πολλών φυσικών ενώσεων, διευκολύνοντας σε μεγάλο βαθμό την παραγωγή αρωμάτων. Τα αρώματα κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τη συγκέντρωση των αιθέριων ελαίων που περιέχουν. Η πιο συμπυκνωμένη μορφή, και φυσικά η πιο ακριβή, ονομάζεται parfum. Είναι το πιο δυνατό και μακροχρόνιο άρωμα και περιέχει 20 έως 50 τοις εκατό αρωματικές ενώσεις κατά βάρος. Το Eau de parfum είναι ένα αλκοολούχο αρωματικό διάλυμα που περιέχει 10 έως 15 τοις εκατό των αρωματικών ενώσεων και το eau de toilette (ή κολόνια), 3 έως 8 τοις εκατό.

Το πρώτο στάδιο στην παρασκευή ενός αρώματος είναι η εξαγωγή των αρωματικών αιθέριων ελαίων από τα φυτά. Ενώ μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές μέθοδοι, η απόσταξη είναι η πιο κοινή. Η απόσταξη με ατμό βασίζεται στην αρχή ότι τα φυτικά υλικά που τοποθετούνται σε βραστό νερό θα απελευθερώσουν τα αιθέρια έλαιά τους τα οποία στη συνέχεια εξατμίζονται με τον ατμό. Μόλις ο ατμός και το λάδι έχουν συμπυκνωθεί, το λάδι θα διαχωριστεί από το νερό και μπορεί να συλλεχθεί. Μπορεί να χρειαστούν χιλιάδες κιλά λουλουδιών για να ληφθεί μόνο ένα κιλό αιθέριου ελαίου, γεγονός που εξηγεί εν μέρει γιατί πολλά αρώματα είναι τόσο ακριβά. Στη συνέχεια, τα έλαια αραιώνονται με οινόπνευμα, το οποίο χρησιμεύει και ως σταθεροποιητικό, δίνοντας στα αρώματα τη μακροχρόνια δράση τους καθυστερώντας την εξάτμιση. Το αραιωμένο διάλυμα αφήνεται στη συνέχεια να μουλιάσει σε ειδικά χάλκινα ή ανοξείδωτα δοχεία πριν κρυώσει, ώστε να κατακαθίσουν τυχόν ρητίνες ή κηρώδη σωματίδια. Ακολουθεί η διαδικασία φιλτραρίσματος, και τελευταίο αλλά σίγουρα όχι ασήμαντο, η συσκευασία.

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μερικές φορές αρώματα όχι μόνο για να μυρίζουν όμορφα, αλλά και με την ελπίδα να μειώσουν το άγχος, να τονώσουν τον εαυτό τους ή απλώς να ανεβάσουν τη διάθεσή τους. Η αρωματοθεραπεία είναι η πρακτική που βασίζεται στην αντίληψη ότι τα αρώματα μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση και την ευεξία. Υπάρχει επίσης η «αρωματολογία», η εξερεύνηση της σχέσης μεταξύ αρωμάτων και ψυχολογίας. Μια μελέτη από το Olfactory Research Fund στη Νέα Υόρκη βρήκε στην πραγματικότητα μείωση του στρες κατά 63% σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε μαγνητική τομογραφία όταν το άρωμα βανίλιας διοχετεύτηκε στον αέρα γύρω τους!

Εσείς, τι άρωμα φοράτε;